Odleżyny – zapobieganie im to jedno z największych wyzwań w opiece nad pacjentem długotrwale leżącym. Bez względu na przyczynę unieruchomienia, im szybciej wdrożymy profilaktykę przeciwodleżynową, tym lepiej.
Jak powstają odleżyny?
Odleżyny to inaczej martwica tkanki spowodowana długotrwałym uciskiem i tarciem działającymi miejscowo. Dochodzi do utrudnienia w przepływie krwi, naczynia krwionośne nieprawidłowo rozszerzają się, pękają lub tworzą się w nich zachyłki. W efekcie pojawia się stan zapalny, zachyłki wypełniają się wydzieliną ropną, tworzą się owrzodzenia. Jeśli na tym etapie zaniedba się pielęgnację chorego, może dojść do trwałej martwicy tkanek – naskórka, skóry właściwej, a także mięśni i kości.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia odleżyn
Powstawanie odleżyn jest kwestią indywidualną. Wiele zależy od elastyczności skóry i kondycji układu krwionośnego chorego w momencie unieruchomienia. U osób ze zmianami miażdżycowymi czy cienką, odwodnioną skórą zmiany będą postępować dużo szybciej. Zmiany odleżynowe znacznie przyspiesza także cukrzyca.
Warto także pamiętać, że duże znaczenie ma waga osoby leżącej. Otyłość powoduje, że na powierzchnię skóry stykającą się z podłożem oddziałuje duża masa, a co za tym idzie – większa siła niż u osoby szczupłej. Jednak równie niebezpieczne jest nadmierne wychudzenie. U pacjentów pozbawionych tkanki tłuszczowej oraz z zanikowymi mięśniami skóra unieruchomiona jest między swoistymi kleszczami – podłożem (materacem) z jednej strony a kośćmi i stawami z drugiej. Odleżyny tworzą się wówczas najczęściej wokół pięt, łokci i talerzy biodrowych.
Czynnikiem, o którym wspomina się rzadziej, a który w podstępny sposób może doprowadzić do odleżyn, jest demencja. Osoba nią dotknięta, nawet jeśli nie jest ograniczona ruchowo w przyczyn czysto fizycznych, zwyczajnie zapomina zmienić pozycji leżącej czy siedzącej.
Jak rozpoznać odleżyny?
W pierwszym etapie tworzy się obrzęk, zwykle zlokalizowany jest najpierw w okolicy pięt, kości guzicznej i krzyżowej oraz łopatek u osób leżących na plecach. W przypadku osób poruszających się na wózku inwalidzkim pierwsze objawy zwykle widoczne są w okolicy kości ogonowej, ale także pięt, łopatek oraz w zgięciu pod kolanami. Chory może także odczuwać w tych miejscach świąd. Jeśli dojdzie do pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych, tworzą się zasinienia.
W kolejnej fazie obrzęk wypełnia się płynem surowiczym. Jeśli dojdzie do otarcia skóry i zakażenia bakteryjnego, z odleżyn zaczyna sączyć się treść ropna. Na dnie odleżyny zwykle zbiera się także wyraźnie widoczna ziarnina o żywym czerwonym kolorze.
Ostatnie etapy choroby to trwała martwica tkanki – najpierw skóry, a w zaawansowanym stadium także powięzi, mięśni, kości i stawów.
Czy odleżynom można zapobiegać?
Nie tylko można, ale trzeba. Przede wszystkim pamiętając o częstych zmianach pozycji chorego oraz o właściwej pielęgnacji skóry. Można stosować maści z alantoiną, w aptekach dostępne są także specjalne żele hydrożelowe. Należy natomiast uważać z popularnym niegdyś talkiem – jeśli skóra chorego jest wysuszona i mało elastyczna, talk może powodować wzrost ryzyka otarć. Jeśli osoba leżąca jest całkowicie niesamodzielna, należy tak ustawić łóżko, by był do niego dostęp ze wszystkich stron. Znacznie ułatwi to pielęgnację. Dobrze sprawdzi się w tej sytuacji łóżko na kółkach, które można ustawiać według potrzeb – pacjenta i opiekuna. Nowoczesne łóżka rehabilitacyjne mają także możliwość ustawienia kilku pozycji. To dodatkowa pomoc przy zmianach ułożenia ciała chorego.
Podstawą pielęgnacji u osoby trwale leżącej jest materac przeciwodleżynowy. Ma istotne znaczenie w profilaktyce. Wspiera także leczenie już istniejących zmian skórnych. Sprawdź, jak uzyskać refundację z NFZ na zakup materaca przeciwodleżynowego.
Pamiętaj także o delikatnych masażach i oklepywaniu okolic narażonych na powstanie odleżyn. Poprawi to mikrokrążenie.